In november 1985 was de wereld getuige van een tragedie die een onuitwisbaar litteken op de mensheid achterliet. Toen de vulkaan Nevado del Ruiz uitbarstte, veroorzaakte dat een verwoestende modderstroom die de stad Armero in Colombia bedolf en bijna alles op zijn pad wegvaagde.
Meer dan 25.000 levens gingen verloren in een van de meest catastrofale natuurrampen aller tijden. Te midden van de verwoesting werd één beklemmend beeld het symbool van het onvoorstelbare lijden: een jong meisje, Omayra Sánchez, gevangen in de vulkanische modderstroom, haar fragiele gezicht getekend door moed en wanhoop.
De foto werd enkele uren voor haar dood vastgelegd door fotojournalist Frank Fournier en schokte de wereld. De foto won de prestigieuze World Press Photo of the Year in 1986 en blijft een van de krachtigste beelden van menselijke kwetsbaarheid. Maar achter de lens weerklinkt nog steeds een vraag: Waarom heeft de fotograaf haar niet gered?
Let op: Dit artikel bevat materiaal dat voor sommige lezers verontrustend kan zijn.
In de tragedie van Armero
Om de hartverscheurende foto van Omayra Sánchez echt te begrijpen, moeten we eerst teruggaan naar de verwoestende gebeurtenis die bekend staat als de Armero tragedie.
Op 13 november 1985 barstte de stratovulkaan Nevado del Ruiz uit na 69 jaar slapende te zijn geweest.
De Nevado del Ruiz was al twee keer eerder uitgebarsten – eenmaal in 1595 en opnieuw in 1845. Bij beide gelegenheden raasden lawines over de rivier de Lagunilla, precies het gebied waar later de stad Armero zou worden gebouwd.
Maanden voor de uitbarsting van 1985 hadden experts verhoogde vulkanische activiteit vastgesteld en de Colombiaanse autoriteiten gewaarschuwd voor het dreigende gevaar. Onderzoekers, bergbeklimmers en politici luidden de noodklok over een naderende ramp, maar hun waarschuwingen werden grotendeels genegeerd, ondanks duidelijke tekenen van wat komen ging.
Boeren meldden dode vissen te hebben gevonden in nabijgelegen bekkens. Bovendien werden er grote hoeveelheden zwavel gedetecteerd en kleine explosies in het gebied veroorzaakten zelfs een bosbrand.
Maar ondanks deze waarschuwingen vond er geen evacuatie plaats.
94% van de bevolking werd weggevaagd
Terwijl de krater van de vulkaan verwoestende pyroclastische stromen losliet, smolten de gletsjers boven op de Nevado del Ruiz snel, waardoor vier enorme lahars – snelbewegende modderstromen, aardverschuivingen en puin – met angstaanjagende snelheden van 50 km/u langs de hellingen naar beneden raasden. De lahars namen in kracht toe toen ze door geulen raasden en uiteindelijk de stad Armero op hun dodelijke pad meenamen.
Volgens Colombiaanse bronnen eiste de uitbarsting het leven van ongeveer 23.000 mensen – bijna 94% van de bevolking van Armero. De rook en as van de uitbarsting reikte tot 15 kilometer hoog, veranderde het klimaat in de regio dramatisch en liet het achter in een staat van verwoesting. Hele wijken werden weggevaagd: 5.092 huizen werden verwoest, waarvan 4.718 alleen al in Armero.
De ramp trof 230.000 mensen en de materiële schade werd geschat tussen 35 en 50 miljard Colombiaanse pesos, wat neerkomt op ongeveer 7,5 miljoen tot 10,5 miljoen dollar.
Het verhaal van Omayra Sánchez Garzón
Onder de vele slachtoffers was de 13-jarige Omayra Sánchez Garzón, wiens tragische situatie de aandacht van de wereld trok.
Omayra Sánchez werd geboren op 28 augustus 1972 in de stad Armero, waar ze opgroeide met haar ouders, Álvaro Enrique, die werkte als rijst- en sorghumverzamelaar, en María Aleida, een verpleegster. Ze deelde haar huis met haar broer Álvaro Enrique en haar tante María Adela Garzón.
In de nacht van de Armero-ramp waren Omayra en haar familie wakker, bezorgd over de as van de uitbarstende vulkaan Nevado del Ruiz.
Terwijl ze angstig toekeken, hoorden ze plotseling het oorverdovende geluid van een naderende lahar. Toen de enorme uitbarsting de Andesvallei van Armero onder een zee van modder bedolf, kwam Omayra vast te zitten onder het wrak van haar huis, met beton en puin dat haar vastklemde, waardoor ontsnappen onmogelijk werd.
Een dappere ziel in het aangezicht van wanhoop
Toen reddingswerkers arriveerden, vonden ze haar benen vast onder het puin, de levenloze armen van haar tante nog steeds stevig om haar heen geklemd. Ondanks pogingen om haar los te trekken, leek de taak onmogelijk – elke poging om haar te verplaatsen riskeerde verdere schade. Haar benen zaten zo vast dat reddingswerkers een band om haar heen legden om haar drijvende te houden terwijl het stijgende water haar omringde. Hoewel de redders alles probeerden wat ze konden, werd het al snel duidelijk dat de situatie nijpend was.
Artsen stelden vast dat Omayra alleen kon worden bevrijd door haar beide benen bij de knieën te amputeren. Er was echter geen apparatuur beschikbaar om de noodzakelijke operatie uit te voeren.
Meer dan 60 uur lang bleef Omayra vastzitten, ondergedompeld in water, haar lichaam langzaam bezwijkend aan de elementen. Toch bleef ze kalm. Ze sprak met een vrijwillige journalist, vroeg om zoetigheid, zong en stemde zelfs in met een interview. Maar naarmate de uren verstreken, sloop de angst naar binnen.
Ze begon te hallucineren, te praten over school en een wiskunde examen dat ze dacht gemist te hebben. Haar handen zwollen op en haar gezicht werd rood terwijl het water bleef stijgen. Toch klampte ze zich vast aan het leven.
Ze was een moedig meisje.
“Ik voel mijn lichaam niet meer,” zei ze.
De beroemde foto
Omayra’s verhaal had anders kunnen lopen. Als de autoriteiten de vroegtijdige waarschuwingen hadden opgevolgd, was Omayra’s lot misschien nog een tragedie bespaard gebleven. Maar naarmate de uren verstreken, werd het onmogelijk om haar te redden.
Bij gebrek aan de chirurgische apparatuur die nodig was om haar benen te amputeren en de druk te verlichten, moesten de artsen ter plaatse een hartverscheurende beslissing nemen: haar vredig laten sterven in plaats van haar nog meer te laten lijden.
Op dit laatste moment, toen Omayra’s leven wegglipte, arriveerde de Franse journalist Frank Fournier. Hij was enkele dagen na de uitbarsting naar Bogotá gevlogen en toen hij op weg ging naar Armero, werd hij getroffen door de beklemmende stilte en verwoesting.
“Rondom zaten honderden mensen vast. Reddingswerkers konden hen maar moeilijk bereiken. Ik hoorde mensen schreeuwen om hulp en dan stilte – een angstaanjagende stilte,” vertelde hij de BBC twee decennia na de afschuwelijke ramp. “Het was erg beklemmend.”
Een boer leidde hem naar Omayra, wiens lichaam al tekenen van zwelling begon te vertonen. Fournier, ontroerd door haar stille moed en de lijdensweg die ze moest doorstaan, nam een foto – een moment bevroren in de tijd dat symbool zou staan voor de hulpeloosheid van de situatie en het falen van de machthebbers.
Fournier keek later terug op de diepe impact van het beeld en zei: “Ze zag de dood moedig en waardig onder ogen.”
De laatste woorden van Omayra Sánchez
Op de ochtend van 16 november om 9:45 uur sloot Omayra Sánchez voor de laatste keer haar ogen. Nog maar twee uur daarvoor had een redder haar gerustgesteld door te zeggen: “Rustig maar, lieverd, we halen je er zo uit. Je zult nog vele jaren leven.” Op dat moment was het water tot haar nek gestegen en zaten er koffiebonen in haar haar verstrikt.
Getuigen die de scène vastlegden slaagden erin haar laatste woorden te filmen, toen het meisje zachtjes zei: “Mama, ik hou zoveel van je, papa ik hou van je, broer ik hou van je.”
Omayra’s broer overleefde de lahars; haar vader en tante stierven. Haar moeder, María Aleida, overleefde het ook – voor de uitbarsting was ze op zakenreis naar Bogotá.
“Het is verschrikkelijk, maar we moeten aan de levenden denken,” zei Aleida, verwijzend naar overlevenden zoals zijzelf en haar 12-jarige zoon, die een vinger verloor tijdens de ramp.
Waarom hielp de fotograaf haar niet?
Frank Fournier’s foto van het tafereel, getiteld The Agony of Omayra Sánchez, zou een iconisch beeld worden en internationale aandacht vestigen op de tragedie.
Toen het beeld zich over de wereld verspreidde, ontketende het een vuurstorm van discussies. Velen, waaronder de BBC, waren geschokt door de rauwe intimiteit van het beeld, alsof ze getuige waren geweest van de laatste momenten van het leven van een jong meisje.
Critici beschuldigden Fournier van het uitbuiten van Omayra’s lijden en noemden hem een monster voor het maken van zo’n persoonlijke foto. Maar Fournier verdedigde zijn beslissing door te zeggen dat de foto had geholpen om cruciale fondsen te werven voor de slachtoffers en de onverantwoordelijkheid van het leiderschap van het land benadrukte.
Ondanks de controverse won de foto in 1986 de prestigieuze World Press Photo of the Year. Het trok de aandacht van de wereld en liet een licht schijnen op de verschrikkingen van de ramp in Armero.
Terwijl de foto zich wereldwijd bleef verspreiden, vroegen sommigen zich af waarom Frank niet had geprobeerd Omayra uit de lahar te redden. Hij legde aan de BBC uit dat, gezien de erbarmelijke situatie, redding simpelweg onmogelijk was. “Er was een enorme verontwaardiging – televisiedebatten over de vraag of fotojournalisten aasgieren zijn,” zegt Fournier.
“Maar ik vond dat het verhaal verteld moest worden en ik was eigenlijk opgelucht door de reactie. Het zou erger zijn geweest als het niemand iets had kunnen schelen.”
Op vele manieren herinnerd
De impact van de foto met de laatste momenten van Omayra Sánchez is onmiskenbaar. Manuel Martín Benitos, een vriend van de familie, zwoer de tragische dood van het jonge meisje te eren door er een symbool van triomf van te maken.
In 1986 richtte hij de Internationale Stichting Omayra Sánchez op met als missie het creëren van een wereldwijd netwerk van teams die zich inzetten om soortgelijke rampen te voorkomen en de slachtoffers van rampzalige gebeurtenissen te ondersteunen.
In de jaren na de uitbarsting werd Sánchez op verschillende manieren herdacht, vooral door publicaties als El Tiempo. Terwijl veel slachtoffers van de ramp werden herdacht, heeft het verhaal van Sánchez diepe weerklank gevonden en geïnspireerd tot gedichten, romans en muziek die haar herinnering levend houden.
Armero vandaag
In een poging om toekomstige tragedies te voorkomen, richtte de Colombiaanse regering het Oficina Nacional para la Atención de Desastres (Nationaal Bureau voor Rampenvoorbereiding) op, nu bekend als het Dirección de Prevención y Atención de Desastres (Directoraat voor Rampenpreventie en Rampenparaatheid). Als onderdeel van deze inspanningen kregen alle steden in Colombia de opdracht om plannen te ontwikkelen om voorbereid te zijn op rampen.
In een aangrijpend eerbetoon aan Sánchez kreeg een krekelsoort die in de regio van de Armero-tragedie werd gevonden de naam Gigagryllus omayrae ter ere van haar, zodat haar nalatenschap voortleeft in zowel de menselijke als de natuurlijke geschiedenis.
Hoewel de vulkaan Nevado del Ruiz nog steeds actief is, bestaat de stad Armero niet meer. Tegenwoordig dient de plek als gedenkteken, gemarkeerd door christelijke kruizen en een klein monument gewijd aan Sánchez’ nagedachtenis.
Omayra’s naam is blijven voortleven in de harten van degenen die haar zagen lijden, een symbool van de onschuld die verloren ging in een moment van onbegrijpelijke rampspoed.
En voor degenen die getuige waren van haar laatste uren, is haar verhaal een beklijvende herinnering – een die nooit vergeten mag worden.
LEES MEER
- Tiener meegesleurd in overstroming in Australië nadat hij tegen redder had gezegd “red eerst mijn broer”
- Lichaam geborgen van 5-jarige die werd meegesleurd door een overstroming toen ze op weg was naar school