Sommige foto’s bezorgen je koude rillingen, ook al was dat niet de bedoeling. Een onschuldige kiek kan verontrustend overkomen wanneer je hem door de lens van de geschiedenis bekijkt of uit zijn context haalt. Waarom voelt het zo griezelig? Wat is het verhaal erachter?
Door de jaren heen hebben camera’s momenten vastgelegd die nieuwsgierigheid, onbehagen en talloze vragen oproepen. Deze beklijvende beelden zijn niet gemaakt om griezelig te zijn, maar hun mysterieuze details of vergeten geschiedenis maken ze onvergetelijk.
Soms verlicht het kennen van de waarheid achter deze beelden de spanning, maar soms maakt het het mysterie alleen maar groter. Ben je klaar om de verhalen achter deze huiveringwekkende glimpen uit het verleden te ontrafelen?
Berg van bizonschedels (1892)
Deze aangrijpende foto, genomen in 1892 buiten Michigan Carbon Works in Rougeville, Michigan, legt een schokkend moment in de geschiedenis vast. Het toont een enorme berg bizonschedels, geoogst om te worden verwerkt tot botlijm, meststof en houtskool. Wat deze foto zo verontrustend maakt, is het verhaal dat hij vertelt – niet alleen over de uitbuiting van natuurlijke hulpbronnen, maar ook over een enorm verlies dat verband houdt met kolonisatie en industrialisatie.
Aan het begin van de 19e eeuw leefden er in Noord-Amerika 30 tot 60 miljoen bizons. Tegen de tijd dat deze foto werd genomen, was dat aantal gedaald tot een schokkend dieptepunt van slechts 456 wilde bizons. De westwaartse expansie van kolonisten, in combinatie met de marktvraag naar bizonhuiden en -botten, leidde tot een brute slachting die de eens zo bloeiende kuddes decimeerde. Tussen 1850 en het einde van de jaren 1870 werden de meeste kuddes uitgeroeid, met alle gevolgen van dien voor het milieu en de cultuur.
De torenhoge stapel botten op deze foto is niet alleen een bewijs van industriële hebzucht, maar weerspiegelt ook de diepe band tussen de inheemse volkeren en de bizons, een band die door deze grootschalige vernietiging met geweld is verbroken. De botten, opgestapeld als een door mensen gemaakte berg, doen de grens tussen natuurlijke en door mensen gemaakte landschappen vervagen, een concept dat fotograaf Edward Burtynsky later omschreef als ‘manufactured landscapes’ (gemaakte landschappen).
Dankzij beschermingsmaatregelen leven er vandaag de dag ongeveer 31.000 wilde bizons in Noord-Amerika. Deze foto herinnert ons er op schokkende wijze aan hoe dicht we bij hun volledige uitroeiing waren – een huiveringwekkende blik op een verleden dat is gevormd door keuzes die vandaag de dag nog steeds doorwerken.
De slapende mummiehandelaar (1875)
Mummies hebben de mensheid altijd gefascineerd, met oude Egyptische mummies die al meer dan 2000 jaar tot de verbeelding spreken. Maar de manier waarop ze door de geschiedenis heen zijn behandeld, onthult een vreemd en soms verontrustend verhaal.
Tijdens de middeleeuwen gebruikten Europeanen mummies voor allerlei doeleinden: ze werden vermalen tot poeder voor vermeende medicinale geneesmiddelen, omgevormd tot fakkels omdat ze zo goed brandden, of zelfs gebruikt bij de behandeling van aandoeningen zoals hoest of botbreuken. Deze trend werd aangewakkerd door het geloof dat mummies waren gebalsemd met geneeskrachtige bitumen, hoewel dat niet echt waar was. In de 19e eeuw nam het medicinale gebruik van mummies af, maar de fascinatie bleef bestaan.
Grafrovers wakkerden de vraag naar mummies aan en handelaren verscheepten ze vanuit Egypte naar Europa en Amerika, waar ze een kostbaar bezit werden van de rijken. Ze werden tentoongesteld als statussymbolen of gebruikt voor onderzoek. Een van de meer bizarre trends van de 19e eeuw was het ‘uitpakfeest’, waarbij mummies ceremonieel werden uitgepakt voor nieuwsgierige toeschouwers, waardoor de grenzen tussen wetenschap en entertainment vervaagden.
Deze afbeelding van een handelaar die rust te midden van een schat aan mummies laat zien hoe deze oude artefacten handelswaar werden, die voor van alles werden gebruikt, van medische experimenten tot spektakels in salons. Het herinnert ons eraan hoe culturele schatten ooit werden behandeld – en waarom het behoud ervan vandaag de dag zo belangrijk is.
Een jonge moeder en haar overleden baby (1901)
Het aangrijpende beeld van Otylia Januszewska met haar pas overleden zoon Aleksander in haar armen, legt niet alleen een moment van diep verdriet vast, maar verwijst ook naar de Victoriaanse traditie van postmortale fotografie. Deze praktijk, die in het midden van de 19e eeuw populair werd, diende als een manier om de overledene te eren en een laatste, tastbare band met dierbaren te behouden, vooral wanneer de realiteit van de dood te overweldigend was om te verdragen.
Het idee om na te denken over de sterfelijkheid is diep geworteld in het concept van memento mori, wat ‘denk aan je sterfelijkheid’ betekent. In de middeleeuwen bevatten schilderijen vaak verwijzingen naar de dood, en in vroegere culturen werden snuisterijen met afbeeldingen van skeletten gemaakt, als sombere maar noodzakelijke erkenning van de kwetsbaarheid van het leven.
Toen de fotografie in de 19e eeuw opkwam, werd dit het perfecte medium om deze reflecties persoonlijk en intiem te maken. Families konden nu foto’s maken en hun overleden dierbaren vereeuwigen in een poging hen vast te houden en hun gezichten voor altijd binnen handbereik te houden. Het stelde de levenden in staat om te rouwen, maar ook om een blijvende band te creëren, een gevoel van verbondenheid dat de dood overstijgt.
Interessant is dat we tegenwoordig, wanneer een dierbare overlijdt, de neiging hebben om ons te concentreren op het vieren van hun leven en vaak de harde realiteit van hun dood vermijden – bijna alsof het taboe is om er direct over te praten. In schril contrast daarmee omarmden de Victorianen de dood met een fervent enthousiasme en integreerden ze deze in rituelen die de onvermijdelijke aanwezigheid ervan erkenden.
Postmortale fotografie, die zijn hoogtepunt bereikte in de jaren 1860 en 1870, speelde daarin een belangrijke rol. Het begon in de jaren 1840 met de uitvinding van de fotografie, en hoewel niet alle Victorianen zich op hun gemak voelden bij het vastleggen van beelden van de doden, raakte de praktijk wijdverbreid, vooral in het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Europa.
Is er een foto die je gemist hebt of een foto die je bijzonder vond? Wat vind je van al deze griezelige foto’s? Welke foto heeft de meeste indruk op je gemaakt? Deel je mening in de reacties op Facebook!
LEES MEER
- Moeder wordt wereldwijd geroemd voor haar bikini foto – en met een goede reden
- Selfie van 6 vrienden laat mensen griezelen